البدء و التاریخ؛ روایت/تفسیری از بافتار فکری جامعه اسلامی در قرن چهارم هجری

کارکرد منابع تاریخی قرون متقدم اسلامی در تعین‌بخشی به تصور مسلمانان دوره‌های مختلف از سنت اسلامی و تعریف راست کیشی اسلامی موجبات اهمیت نقد تاریخی این متون می‌شود. مسئله مقاله حاضر بررسی این وضعیت در البدء و التاریخ به‌عنوان نمونه‌ای از این متون است که نه‌تنها مشمول این شکل از اهمیت قرار می‌گیرد بلکه متأثر از ساختار جدلی آن نقش و اهمیت ثانویه‌ای نیز دارد؛چراکه با تحلیل و بازشناسی ساختار استدلال‌های مطروحه در کتاب می‌توان به تصویری از ماهیت و عملکرد عقل اسلامی مستعمل میان جریان‌های کلامی حاضر در قرون نخستین اسلامی نیز دست یافت،درعین‌حال آشکارسازی ماهیت جدلی کاربرد گذشته در این متون را نیز ممکن می‌سازد.رویکرد نظری مقاله، پذیرش ایده‌ی تعین اجتماعی و فرهنگی معرفت است که به نظر می‌رسد راه پاسخ به مسئله‌ی مقاله را از طریق تفسیر عمیق معناکاوانه متن و نظام دلالت‌های آن هموارتر می‌کند.بررسی معنایی که مقدسی در روایت خود از وقایع تاریخی درصدد تلقین آن به مخاطبان بود، بیش از آنکه به‌قصد بازسازی واقعیت‌های تاریخی باشد،نمایشگر بافتار فکری جامعه اسلامی است که زیست جهان مؤلف را پدید آورده است.بنیان‌های این بافتار بدان شیوه که جوئل کرمر بیان می‌کند مبنای تفسیر این متن است.گسترش جهان‌وطنی، فردگرایی و دین‌گریزی، به‌مثابه‌ی جلوه‌های فرهنگی انسان‌گرایی اسلامی در قرن چهارم شرایط بافتار فکری است که به‌عنوان مشکله‌ای، انگیزه مقدسی برای بازنمایی گذشته به شکل فرآورده‌ای جدلی گردید تا راه هدایت را با نقد آن مولفه‌ها،در قالب بازگشت به اصول و حدود اسلام البته با محوریت مذهبی که وی به آن تعلق فرقه‌ای داشت بازنمایی کند